17-ci və 18-ci əsrlərdə İngiltərənin nüfuzlu şəxsiyyəti Conatan Richardson, sənətin başa düşülməsinə və qiymətləndirilməsinə davamlı təsir göstərən sənətşünaslıq sahəsinə əhəmiyyətli töhfələr verdi. Rəssam, sənət nəzəriyyəçisi və yazıçı kimi Riçardsonun incəsənətə çoxşaxəli yanaşması öz dövrünün bədii diskursunu formalaşdırmağa kömək etdi və gələcək sənətşünas nəsillər üçün əsas yaratdı.

1665-ci ildə Londonda anadan olan Conatan Riçardson karyerasına portret rəssamı kimi başlamış, mövzularının mahiyyətini çəkmək bacarığı ilə tanınır. Portret rəssamı kimi ilk uğurları ona Londonun incəsənət və intellektual dairələrinin görkəmli xadimləri ilə ünsiyyət qurmaq imkanı verdi, onun sənət və estetika perspektivlərini formalaşdırdı.

Riçardsonun sənətşünaslığa verdiyi ən mühüm töhfələrdən biri onun əsas əsəri olan “Rəsm nəzəriyyəsi haqqında esse”dir. 1715-ci ildə nəşr olunan bu esse sənətşünaslıq tarixində bir mərhələni təmsil edir. Riçardson kompozisiya, rəng nəzəriyyəsi və bədii ifadədə duyğuların əhəmiyyəti kimi mövzuları aydınlaşdıraraq sənətin prinsiplərini araşdırır.

Bu təməlqoyma əsərində Riçardson janrların iyerarxiyası ilə bağlı hökm sürən anlayışlara etiraz edərək, ənənəvi olaraq sənətin ən yüksək forması hesab edilən tarix rəsminin portret və mənzərə kimi digər janrlardan üstünlüyünün lazım olduğunu müdafiə etdi. Onun ideyaları bədii ləyaqəti daha əhatəli və müxtəlif dərk etməyə yol açdı.

Yazılı töhfələrindən başqa, Riçardson sənət yoldaşları və ziyalılarla mənalı dialoqlar apardı. Onun rəssam Con Vuttonla apardığı “İncəsənət haqqında söhbətlər” silsiləsi dövrün bədii təcrübələri və fəlsəfələri haqqında dəyərli fikirlər təqdim edirdi. Bu söhbətlər 18-ci əsr İngiltərəsinin canlı bədii ictimaiyyətinə nəzər salır və estetikadan tutmuş rəsmin praktiki aspektlərinə qədər müxtəlif mövzularda Riçardsonun düşüncələrinə işıq tək saçırdı.

Conatan Riçardsonun ideyaları sonrakı nəsil rəssamlar və tənqidçilər arasında rezonans yaratmağa davam etdi. İncəsənətdə duyğu və ifadənin əhəmiyyətini vurğulaması 19-cu əsrdə romantik hərəkata təsir edərək, bədii düşüncəyə hakim olan rasionalizmə meydan oxudu. Riçardsonun yolunu davam etdirən Coşua Reynolds və Tomas Qeynsboro kimi rəssamlar onun yazılarından ilham almış və onun prinsiplərini öz işlərinə daxil etmişlər.

Conatan Riçardsonun irsi onun rəsmlərindən kənara çıxır; yazılarında və dövrünün ziyalı cərəyanlarına göstərdiyi təsirdə yaşayırdı. Onun sənət nəzəriyyəsi və tənqidinə verdiyi töhfələr sənətşünaslığın trayektoriyasını formalaşdırmağa kömək etdi, gələcək sənət tarixçiləri, tənqidçiləri və rəssamları üçün zəmin yaratdı.

Conatan Riçardsonun rəssamlıq, yazı və intellektual diskursu əhatə edən sənətşünaslığa çoxşaxəli töhfələri incəsənət tarixində silinməz iz qoyub. Riçardsonun müəyyən edilmiş normalara etiraz etməyə hazır olması və sənətin emosional və ifadəli aspektlərinə vurğu etməsi onun irsinin davamlı olmasını təmin edərək, geniş və daim inkişaf edən sənət dünyasını kəşf etməyə davam edənlər üçün zəngin ilham və fikir mənbəyini təmin etmişdir.

Azərbaycan Dövlət Rəsm Qalereyası 

 Sənətşünas Sevinc Quliyeva